Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał 19 czerwca 2025 r. wyrok, w którym uznał, że Polska naruszyła unijne przepisy wprowadzając całkowity zakaz reklamy aptek. NIA przypomina, że pomimo tego rozstrzygnięcia, w polskim porządku prawnym nadal obowiązują przepisy chroniące niezależność zawodową farmaceutów, a także dobro pacjenta.
Naczelna Izba Aptekarska w odpowiedzi na wyrok, wystosowała pismo do Minister Zdrowia Izabeli Leszczyny, w którym zwraca się o pilne podjęcie prac legislacyjnych w zakresie spraw dotyczących reklamy aptek i ich działalności oraz informowania o usłucha i świadczeniach udzielonych przez farmaceutów, jako osoby wykonujące medyczny zawód zaufania publicznego.
NIA zwraca uwagę, że brak bezzwłocznych działań legislacyjnych spowoduje negatywne zmiany w funkcjonowaniu aptek ogólnodostępnych, które będą nieodwracalne.
Jako argumenty wskazujące na konieczność podjęcia prac, NIA podała:
- TSUE zakwestionował art. 94a ust. 1 Pr. farm., pomimo, że zakres zakazu z tego przepisu obejmował jedynie te przekazy, których jednoznacznym celem było zwiększenie sprzedaży oferowanych produktów w aptece – konieczne jest precyzyjne uregulowanie granicy pomiędzy reklamą a informacją o aptece i jej działalności.
- Uchwalenie przepisu wyżej wspomnianego przepisu, zakazującego reklamy aptek, stanowiło reakcję na występujące wówczas negatywne zjawiska na rynku farmaceutycznym.
- Zakaz reklamy miał na celu ochronę farmaceutów przed naciskami właścicieli aptek i punktów aptecznych – zagrożenie to jest nadal aktualne i realne, zwłaszacza w przypadku aptek należących do podmiotów niefarmaceutycznych, w tym sieciowych.
- Apteki kierują swoją reklamę do osób szczególnie podatnych na przekaz marketingowy, które jako tzw. wrażliwi konsumenci, wymagają szczególnej ochrony.
- Najważniejszym celem aptek ogólnodostępnych –pomimo że prowadzone są w ramach działalności gospodarczej – jest ochrona zdrowia publicznego. Brak jasnych ram prawnych dla reklamy, prowadzić będzie do komercjalizacji usług i świadczeń aptecznych, a tym samym do traktowania produktów leczniczych oraz usług jako zwykłych towarów u usług rynkowych.
- Nieunormowana reklama faworyzuje duże podmioty sieciowe kosztem aptek indywidualnych. Fakt ten zagraża konkurencji w sektorze farmaceutycznym oraz skutkować będzie ograniczeniem dostępności aptek w lokalnych społecznościach.
- Reklama skłania pacjentów do częstych i nieuzasadnionych zakupów leków.
- Reklama aptek skupia się zazwyczaj na promocjach, cenach i dostępności produktów. Fakt ten degraduje rolę farmaceuty jako profesjonalisty świadczącego usługi zdrowotne i sprowadza jego rolę do sprzedawcy towarów i usług.
- Zgodnie z zasadami etyki zawodowej, farmaceuta ma obowiązek kierować się dobrem pacjenta, a nie zyskiem finansowym wynikającym z reklamy.
- Reklama może prowadzić do konfliktu interesów między obowiązkami zawodowymi farmaceuty, a interesem ekonomicznym podmiotu prowadzącego aptekę, zwłaszcza w przypadku, gdy właściciel nie jest farmaceutą.
- Doświadczenia sprzed wejścia w życie art 94a ust 1. Prawa farmaceutycznego wskazują, że nieuregulowana reklama prowadziła do stosowania komunikatów nieprecyzyjnych i wprowadzających w błąd, takich jak “najtańsza apteka” czy “najlepsze leki”.
- Nieograniczony rozwój reklamy internetowej sprzyja koncentracji rynku w rękach dużych podmiotów sieciowych z dużych miast, marginalizując małe apteki, szczególnie w gminach wiejskich, gdzie pełnią one również funkcje społeczne i zdrowotne.
- Współczesne narzędzia, takie jak AI i media społecznościowej, pozwalają na nieprzejrzyste, spersonalizowane formy reklamy aptek, które mogą wpływać na decyzje zdrowotne pacjentów w sposób trudny do wychwycenia i oceniania przez instytucje publiczne.
- Brak ustawowych ram dla reklamy prowadzonej w internecie i przez AI uniemożliwia skuteczny nadzór nad tymi formami przekazu.
- Nieczytelność granicy między reklamą a informacją zdrowotną (np. przez posty sponsorowane, treści generowane przez AI, marketing influencerów) prowadzi do dezinformacji pacjentów i narusza zasadę przejrzystości w relacji pacjent – świadczeniodawca.
NIA opublikowała również drugi komunikat, w którym podkreśla, że farmaceuci mają prawo do wolności w podejmowaniu decyzji oraz sprzeciwu wobec zachowań sprzecznych z zawodowym powołaniem farmaceuty. Przypomina także, że działania naruszające samodzielność i niezależność zawodową farmaceutów, w tym wszelkie formy przymuszania do udziału w reklamie aptek lub promocji ich działalności, mogą stanowić podstawę do cofnięcia zezwolenia na prowadzenie apteki na podstawie art. 103 ust. 2 pkt 10 ustawy – Prawo farmaceutyczne.
Farmaceuta, będąc osobiście odpowiedzialnym za wykonywaną pracę oraz posiadając wolność w wykonywaniu swojego zawodu zgodnie ze swoim sumieniem i aktualną wiedzą medyczną, kierując się zasadami etyki zawodowej, ma prawo i obowiązek odmówić wykonania czynności, które naruszają jego niezależność lub samodzielność zawodową, a także poinformować o każdej próbie takiego naruszenia odpowiednie organy, tj.:
1) właściwego wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego;
2) właściwą okręgową izbę aptekarską
źródło: NIA
