Mapa potrzeb zdrowotnych Polaków – analiza raportu

Dokument ma na celu zidentyfikowanie najważniejszych potrzeb zdrowotnych społeczeństwa oraz wyzwań dla systemu opieki zdrowotnej, wskazanie rekomendowanych kierunków działań zarówno na poziomie kraju, jak i województw, a także zapewnienie racjonalnego i skoordynowanego wydatkowania środków publicznych.

Mapa potrzeb zdrowotnych jest podstawą do:

planowania inwestycji w ochronie zdrowia,
opracowywania planów transformacji ochrony zdrowia na poziomie krajowym i wojewódzkim,
a także uzyskiwania i wydatkowania funduszy unijnych.

Dokument obejmuje analizy demograficzne i epidemiologiczne, ocenę stanu zdrowia, wykorzystania zasobów (kadry, łóżka, sprzęt), problemy i wyzwania systemu, a także rekomendacje działań.

Ocena stanu zdrowia Polaków

Według raportu dotyczącego warunków życia w Europie w 2023 r. w obszarze zdrowia udział Polaków w wieku 16 i więcej lat deklarujących bardzo dobrą lub dobrą samoocenę w zakresie zdrowia wynosił 62,7% i był poniżej średniej dla 27 krajów UE (67,9%). W podziale na poziom wykształcenia najmniejszy udział osób deklarujących bardzo dobrą lub dobrą samoocenę w zakresie zdrowia dotyczył osób z brakiem lub podstawowym wykształceniem (43,2%). Najwyższy udział osób deklarujących bardzo dobrą lub dobrą samoocenę w zakresie zdrowia dotyczył osób z wyższym wykształceniem (78,6%) i był zbliżony do średniej dla 27 krajów UE (79,6%).

W 2023 r. odsetek osób w wieku 16 i więcej lat deklarujących niezaspokojone potrzeby w zakresie badań lekarskich wynosił 3,6% i był wyższy od średniej dla 27 krajów UE (2,4%). Najczęściej deklarowanymi powodami niezaspokojenia potrzeb w zakresie badań lekarskich w RP były kolejno: kolejki, brak czasu i koszty. Najrzadziej wskazywanym powodem niezaspokojonych potrzeb był czas dojazdu do lekarza. Regionami o najwyższym udziale osób deklarujących niezaspokojone potrzeby w zakresie badań lekarskich, które wynikały z kosztów, odległości oraz kolejek były: warszawski stołeczny (6,4%), kujawsko-pomorski (5,0%), dolnośląski (4,7%), wielkopolski (4,6%) oraz opolski (4,1%).

Wydatki na ochronę zdrowia

Nakłady na ochronę zdrowia w 2023 r. wynosiły około 184 mld zł, co stanowiło 7,05% PKB (PKB dla roku n-2). Między 2022 r. a 2023 r. nastąpił wzrost nakładów na ochronę zdrowia o 33 mld zł.

Szacowane wydatki prywatne na ochronę zdrowia wyniosły w 2023 r. 43,8 mld zł (1,3% PKB),
w tym bezpośrednie wydatki gospodarstw domowych wynosiły 38,6 mld (1,1% PKB).

Najważniejsze wnioski z raportu

Główne wyzwania:

System stoi przed licznymi wyzwaniami wymagającymi pilnych i skoordynowanych działań. Istotną przeszkodą w reformach są zaszłości historyczne (struktura właścicielska szpitali, istniejąca infrastruktura, konstrukcja koszyka świadczeń i ich wycena).

Trwa proces starzenia się społeczeństwa. Do 2060 r. udział osób powyżej 65. roku życia wzrośnie do ok. 33% (z obecnych ok. 21%). Liczba ludności może spaść poniżej 31 mln. Niski współczynnik dzietności i ujemny przyrost naturalny pogłębiają te procesy. To wyzwanie dla finansowania systemów zabezpieczenia społecznego i opieki zdrowotnej.

Największe problemy zdrowotne:

choroby układu krążenia i nowotwory: nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca, udary, nowotwory płuc, jelita grubego, piersi (kobiety) i prostaty (mężczyźni),
wzrost liczby osób z chorobami przewlekłymi, neurodegeneracyjnymi (Alzheimer, demencja),
coraz więcej uchyleń od szczepień i w efekcie ryzyko wzrostu chorób zakaźnych (np. odry, krztuśca).

Kadry medyczne – jak wygląda sytuacja?

Liczba lekarzy ogółem rośnie dzięki większej liczbie studentów, ale mogą pojawić się niedobory w konkretnych specjalizacjach i regionach. Poprawia się sytuacja pielęgniarek – więcej studentów pielęgniarstwa, mniejsza luka pokoleniowa.

Opieka długoterminowa i paliatywna pilnie potrzebna

Już w 2030 r. ponad 22% populacji będzie w wieku 65+. Konieczne są zmiany w systemie opieki długoterminowej.

Równy dostęp do sprzętu

Polska ma potencjał do wykonywania większej liczby badań diagnostycznych przy istniejącej infrastrukturze. Wyzwaniem jest racjonalne lokowanie nowych inwestycji w sprzęt, aby ograniczać nierówności w dostępie do świadczeń.

Określono priorytetowe kierunki działań

POZ

Obecnie POZ głównie zajmuje się pacjentami już chorymi. Potrzeba jednak:

silniejszego nacisk na edukację zdrowotną, w tym zwłaszcza skierowaną do mężczyzn,
rozszerzenia kompetencji POZ (budżety powierzane na diagnostykę i opiekę koordynowaną),
koordynacji opieki nad pacjentami z chorobami przewlekłymi, aby odciążyć AOS.

AOS i leczenie szpitalne

AOS ma rosnące znaczenie – w latach 2020-2023 wzrost wydatków z 5,5% do 9,9% kosztów NFZ i wzrost liczby porad na mieszkańca o ~29%. Priorytetem jest wzmocnienie AOS i zmniejszenie niepotrzebnych hospitalizacji (część procedur można wykonać w trybie ambulatoryjnym lub jednodniowym).

Konieczne jest także profilowanie i koncentracja świadczeń w szpitalach, ograniczenie kontraktowania oddziałów poza podstawowym profilem szpitala.

Zdrowie psychiczne

Trwają reformy psychiatrii dorosłych (CZP) i dziecięco-młodzieżowej. System nie zmienia się równomiernie w całym kraju – CZP obejmują obecnie ok. 50% populacji. Szczególnie nierówny dostęp istnieje w psychiatrii dziecięcej (brak oddziałów dziennych w niektórych województwach). Konieczne jest dokończenie i pełna implementacja reform.

Najważniejsze rekomendacje:

Dla AOS:

Zwiększyć udział wizyt pierwszorazowych, aby poprawić dostęp do specjalistów i skrócić kolejki.
Lepiej koordynować opiekę POZ i AOS nad pacjentami z chorobami przewlekłymi, m.in. przez wprowadzenie EDM i narzędzi teleinformatycznych.
Wprowadzić mechanizmy finansowe, które zachęcą do wykonywania w AOS diagnostyki i zabiegów możliwych bez hospitalizacji.
Zapewnić w każdym powiecie dostęp do kluczowych poradni AOS, w tym: ginekologiczno-położniczych, chirurgicznych, pediatrycznych i kardiologicznych.
Zadbać o równy dostęp do diagnostyki i leczenia w ramach Krajowej Sieci Kardiologicznej (KSK) i Onkologicznej (KSO).
Rozwijać poradnie geriatryczne, kardiologiczne i onkologiczne, w tym teleporady — zwłaszcza w związku z procesami starzenia i chorobami cywilizacyjnymi.
Zintegrować AOS z profilaktyką w ramach programu „10 dla Serca” — poradnie kardiologiczne, diabetologiczne i dietetyczne mają edukować i monitorować pacjentów pod kątem nadciśnienia, otyłości, hipercholesterolemii, braku aktywności.
Zwiększyć dostęp do poradni w specjalizacjach o długim czasie oczekiwania i rosnącym popycie (np. urologia, okulistyka, diabetologia).
Dostosować sieć poradni AOS w województwach do lokalnych potrzeb demograficznych i zdrowotnych.
Wdrażać telemedycynę, zwłaszcza w regionach o niskiej gęstości zaludnienia.
Rozwijać systemy do obsługi list oczekujących, ułatwiać zapisy, wypisy i zachęcać pacjentów do odwoływania wizyt.
Zachęcać do sprawozdawczości także w sektorze prywatnym, aby lepiej monitorować cały system ochrony zdrowia.

Dla szpitali

Zwiększyć dostępność do badań diagnostycznych w AOS, przez np.: adekwatną wycenę świadczeń, wprowadzenie wskaźników jakości.
Zamieniać kilkudniowe hospitalizacje na jednodniowe, by skrócić pobyt pacjenta.
Przenosić leczenie onkologiczne do trybu ambulatoryjnego (programy lekowe, chemioterapia, radioterapia), zwiększając ich udział rok do roku.
Przenieść diagnostykę ze szpitali do AOS, zmniejszyć obłożenie łóżek, racjonalizować liczbę łóżek i przekształcać je w miejsca opieki długoterminowej.
Szpitale powiatowe mają rozwijać opiekę długoterminową, paliatywną i hospicyjną, wokół sieci SOR, by zapewnić równomierny dostęp w kraju.
Podnosić kompetencje personelu SOR w zakresie ratowania dzieci, m.in. przez obowiązkowe kursy w stanach nagłych.
Odciążyć SOR przez wzmocnienie POZ, AOS i NiŚOZ oraz edukację pacjentów, gdzie i kiedy zgłaszać się po pomoc (również w kontekście ZRM).
Obniżać wskaźnik rehospitalizacji w ciągu 30 dni od wypisu, zapewniając lepszą kompleksowość leczenia.
Utrzymywać cięcia cesarskie na poziomie uzasadnionym medycznie, ale zwiększać udział znieczuleń (zewnątrzoponowych/podpajęczynówkowych) w porodach naturalnych.
Ograniczać tworzenie nowych oddziałów wykraczających poza profil szpitali I i II poziomu, profilować szpitale zgodnie z potrzebami demograficznymi i epidemiologicznymi.
Kontynuować wdrażanie KSO (onkologia), w tym równy dostęp do świadczeń i tworzenie hosteli przyszpitalnych, by skrócić hospitalizacje.
Zapewniać równy dostęp do leczenia kardiologicznego w ramach KSK, utrzymywać i rozwijać ośrodki leczenia i rehabilitacji poudarowej.
Koncentrować leczenie chorób rzadkich i skomplikowanych w ośrodkach z odpowiednim zapleczem i doświadczeniem.
Wzmacniać jakość leczenia szpitalnego, m.in. przez: akredytacje z aktualizowanymi standardami, system zgłaszania zdarzeń niepożądanych (bez winy), większe uwzględnienie jakości w rozliczaniu świadczeń (płacenie za jakość).

Dla opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień

Zakończyć etap pilotażu i wdrożyć Centra Zdrowia Psychicznego (CZP) w całej Polsce, zapewniając równy dostęp do ośrodków referencyjnych wszystkich poziomów opieki dla dzieci i młodzieży.
Określić standardy leczenia dostosowane do stopnia nasilenia zaburzeń psychicznych, aby zapewnić właściwy dobór terapii.
Aktywnie wspierać kształcenie lekarzy specjalistów w psychiatrii dziecięcej i dorosłych, w celu zwiększenia dostępności profesjonalnej pomocy.
Wzmocnić współpracę między resortem zdrowia, edukacji i szkołami, aby skuteczniej docierać z pomocą psychologiczną do dzieci wymagających wsparcia.
Wprowadzić do programów edukacyjnych treści o zdrowiu psychicznym, by podnosić świadomość i promować profilaktykę wśród dzieci, młodzieży i nauczycieli.
Prowadzić cykliczne badania dobrostanu psychicznego dorosłych, dzieci i młodzieży, aby lepiej projektować programy zapobiegające zaburzeniom.
Poprawić sprawozdawczość dotycząca kolejek oczekujących, zwłaszcza w poradniach zdrowia psychicznego, tak aby dokładniej odzwierciedlała rzeczywiste czasy oczekiwania i rodzaje udzielanych świadczeń.

Dla rehabilitacji medycznej

Rehabilitacja powinna być dostępna dla pacjentów z chorobami, dla których jest to kluczowy element leczenia, zwłaszcza tych, którzy nie są odpowiednio objęci opieką.
Proces rehabilitacji należy dostosować do specyficznych wytycznych klinicznych dla poszczególnych chorób, aby wspierać powrót do sprawności i samodzielności. Wprowadzenie skali oceny niesprawności przed i po terapii pozwoli lepiej kwalifikować pacjentów i oceniać efekty leczenia.
Ze względu na długie kolejki, trzeba poprawić dostępność usług rehabilitacyjnych, szczególnie w fizjoterapii ambulatoryjnej, rehabilitacji dziennej, pulmonologicznej, neurologicznej i ogólnoustrojowej.
Konieczne jest wyrównywanie różnic między województwami w dostępie do rehabilitacji.
Edukacja pacjentów w zakresie samoopieki w domu jest ważnym, tanim elementem rehabilitacji.
Zaleca się rozwój telerehabilitacji — ćwiczeń nadzorowanych zdalnie przez fizjoterapeutę, co jest wygodne i zmniejsza ryzyko zakażeń.
Rehabilitacja powinna być integralna z programami zdrowotnymi, takimi jak NPChUK i NSO, szczególnie w zakresie chorób układu krążenia i nowotworów, aby podnieść jakość i dostępność opieki.
Szczególny nacisk kładzie się na rozwój rehabilitacji kardiologicznej, zapewnienie jej dostępności w całym kraju, w tym poprzez telerehabilitację, oraz ciągłość opieki po hospitalizacji, co poprawia rokowania i jakość życia pacjentów.

Dla opieki długoterminowej

System opieki zdrowotnej musi przygotować się na wzrost liczby osób potrzebujących wsparcia związany ze starzeniem się społeczeństwa.
Konieczne jest wyrównanie dostępu do opieki długoterminowej w województwach, szczególnie dla osób powyżej 65. roku życia, eliminując tzw. „białe plamy” – powiaty bez stacjonarnej opieki długoterminowej.
Należy kontynuować modernizację i wyposażanie placówek przekształcających oddziały szpitalne na potrzeby opieki pielęgnacyjnej i długoterminowej oraz podnosić kwalifikacje personelu.
Wzrastać powinien udział opieki domowej blisko miejsca zamieszkania, szczególnie w regionach z niskim obecnie jej poziomem.
Trzeba zwiększyć dostępność telemedycyny, teleopieki i e-zdrowia, zwłaszcza dla osób starszych i potrzebujących wsparcia.
Należy wspierać opiekunów nieformalnych poprzez edukację, wsparcie psychologiczne i poradnictwo, ponieważ odgrywają kluczową rolę w opiece nad osobami starszymi.
Planowanie rozwoju opieki długoterminowej powinno uwzględniać programy zdrowotne (NPChUK), aby lepiej dostosować świadczenia do potrzeb starzejącej się populacji i poprawić efektywność systemu.

Rekomednacje dla kadr medycznych

Ministerstwo Zdrowia podejmuje działania na rzecz wzmocnienia kadry medycznej, m.in. poprzez podwyżki wynagrodzeń, zwiększenie miejsc na kierunkach medycznych oraz usprawnienie kształcenia przed- i podyplomowego. Działania te powinny być kontynuowane.

Aby zapewnić odpowiednią liczbę personelu, planuje się:

wyznaczanie miejsc specjalizacyjnych z uwzględnieniem deficytowych regionów i potrzeb zdrowotnych,
zwiększenie liczby pielęgniarek, zwłaszcza w regionach deficytowych, oraz zachęcanie do powrotu do zawodu,
dostosowanie liczby miejsc na studiach medycznych do regionalnych potrzeb przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiej jakości kształcenia.

Poprawa wydajności pracy kadry ma być osiągnięta poprzez:

przekazanie części obowiązków lekarzy innym pracownikom (pielęgniarkom, farmaceutom, asystentom),
rozwój systemu opieki farmaceutycznej,
wprowadzenie certyfikacji umiejętności niezależnej od tytułu specjalisty,
zapewnienie lekarzom nowoczesnych narzędzi (sprzęt, aplikacje, telemedycyna) ułatwiających diagnozę i współpracę.

Planowane jest także tworzenie zachęt do pracy w regionach z deficytem kadrowym.

źródło: OBWIESZCZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 30 czerwca 2025 r. w sprawie mapy potrzeb zdrowotnych